Wystawa Idy Karkoszki Let’s watch

Tekst kuratorski

PAWEŁ BRYLSKI

Kurator wystawy. Autor tekstów i twórca wystaw, członek ZAiKS. Doświadczenie zdobywał w najważniejszych instytucjach kultury i sztuki w Polsce, m.in. w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie. "Let's watch" jest jego drugą wystawą zrealizowaną wspólnie z Idą Karkoszką.

Rzeźby oglądają świat i tropią ludzkie ślady. Kruk, świnia i szczur mają szersze spojrzenie, widzą ziemię z lotu ptaka, z powierzchni gruntu i z zakamarków ukrytych w głębi. Milcząca obecność przedstawicieli natury wydobywa dramaturgię i melancholię otoczenia. Zwierzęta wyglądają posągowo, ale Ida Karkoszka wyrzeźbiła je z lekkiej żywicy akrylowej, żeby dały się umieścić na dachach budynków, hałdach odpadów lub w korycie wyschniętej rzeki. Na wystawę w warszawskim hotelu Marriott składają się rzeźby, prace video i fotografie będące zapisem rocznej wędrówki artystki i jej rzeźb po miejscach naznaczonych destrukcyjnym działaniem człowieka.

„Let’s watch” to wystawa postapokaliptyczna. Ruiny, zgliszcza, bezludne pejzaże są mroczną wizją przyszłości. Zdjęcia na pograniczu dokumentalistyki i abstrakcji opowiadają o ludzkim wynaturzeniu, nadużywaniu zdobyczy cywilizacji, bezmyślnym niszczeniu planety, które w efekcie może doprowadzić do rozłożonego w czasie zbiorowego samobójstwa gatunku nazywanego człowiekiem rozumnym. Twórczość Idy Karkoszki jest jednocześnie waleczna i poetycka, a katastrofa w jej ujęciu ma w sobie tyle grozy, co piękna. Zwierzęta kulturowo definiowane jako złowróżbne i nieczyste emanują wewnętrznym spokojem i zdystansowaną mądrością.

Do rzeźb Idy Karkoszki pasują słowa „szlachetna prostota i spokojna wielkość”, którymi Johann Joachim Winckelmann określał sztukę antyczną w środku nadpobudliwego estetycznie baroku. Rzeźby Idy Karkoszki potrafią się podobać, jednak przypadanie do gustu to ostatnie, o co w nich chodzi. Dla Idy Karkoszki rozwiązywanie problemów rzeźbiarskich i podejmowanie wyborów estetycznych nie jest celem samym w sobie, to jedynie środki do osiągnięcia celu, który wyznacza sobie poza polem sztuki. Ida Karkoszka używa rzeźb interwencyjnie, jest artystką zaangażowaną społecznie i ekologicznie, swoją twórczością stawia rachunki za bezmyślne zło i pisze jego historię.

Żeby osiągnąć cel Ida Karkoszka opuszcza bezpieczną przestrzeń muzeum czy galerii. Zacierający granice między sztuką i życiem Marcel Duchamp, słynny z przeniesienia pisuaru do galerii sztuki i nadania mu tytułu „Fontanna”, myślał również o geście zwrotnym, wzajemnym (le ready-made réciproque), postulując „użycie Rembrandta jako deski do prasowania”. Ida Karkoszka tworzy formalne arcydzieła nie dla celów estetycznych, lecz po to, żeby ich używać jako narzędzia do zmiany nawyków. Materią, w której rzeźbi Ida Karkoszka nie jest wyłącznie żywica akrylowa, tkanina czy aluminium. Artystka przede wszystkim przekształca schematy myślenia.

Tytuł wystawy brzmi jak zaproszenie do oglądania rzeźb, ale to one obserwują i oceniają. Odwrócenie ról to jeden ze środków artystycznych stosowanych przez Idę Karkoszkę do ożywienia odczuwania i myślenia w świecie cierpiącym na kryzys empatii i wyobraźni. Odwróceniu zdają się też ulegać role dzieła i otoczenia. Nowoczesne wystawiennictwo wypracowało oszczędne w środkach, minimalistyczne wnętrze, którego idealnym wcieleniem jest white cube pozwalający w niezakłócony sposób na ekspozycję formy dzieła i pełne wybrzmienie jego znaczeń. Białe, szlachetne, milczące rzeźby Idy Karkoszki kierują wzrok na otoczenie, jego formy i sensy.

Świnia, kruk i szczur patrzą z dachu ikonicznego wieżowca na rozpościerające się wokół biznesowe i komunikacyjne centrum Warszawy, a zdjęcia rumowisk kontrapunktują prestiżowe wnętrza warszawskiego hotelu Marriott. Budynek ukończony w 1989 r. szybko stał się tłem nowego krajobrazu społecznego, erupcji dóbr, które wypełniały deficyty, obiecywały przyszłość opartą o pojęcia sukcesu, postępu i wzrostu bez pytania o ukryte koszty. Choć wystawa obywa się bez słów, jest wymownym komentarzem, i mimo braku postaci ludzkich, jest to praca głęboko humanistyczna, zbiorowy portret człowieka, jego możliwości kreacyjnych i destrukcyjnego potencjału jego wytworów.

Ida Karkoszka jest absolwentką Wydziału Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Napędem jej twórczości jest niezgoda wobec bezdusznej, zinstytucjonalizowanej przemocy. Artystka staje w obronie słabszych i krzywdzonych, jest szczególnie wrażliwa na los zwierząt. Charakterystyczne dla jej twórczości są realistyczne sylwetki zwierząt, które angażuje do zmieniania świata. Chętnie opuszcza wnętrza galeryjne, żeby nadać rzeźbom społeczny rezonans.

IDA KARKOSZKA (ur. 1985)

Artystka własnoręcznie wciąga rzeźbę konia na szlak do Morskiego Oka na znak sprzeciwu wobec niewolniczego wykorzystywania pracy zwierząt w turystyce. Organizuje publiczne zbiórki futer, żeby symbolicznie zwrócić je właścicielowi, a dwumetrowy posąg lisa z ogonem uszytym z martwych istot tworzy po to, żeby zatrzymać hodowlę zwierząt futerkowych. Przed świętami przemierza centra handlowe z rzeźbą owcy z metkami marek modowych wszytymi w miejsce runa i przypomina, że kompulsywne zakupy są jednym z ważniejszych źródeł zaśmiecenia planety. Wreszcie wędruje przez rok po rumowiskach świata z rzeźbami jako milczącym apelem o zmianę nawyków, jeżeli nie chcemy do końca zrujnować miejsca, któremu zawdzięczamy życie.

Ida Karkoszka dorastała w środowisku artystycznym, ale jej wczesne zainteresowania krążyły wokół nauk przyrodniczych. Widziała siebie nie tyle w sztuce, co w weterynarii lub chirurgii, zawodach, które dają realny wpływ na ratowanie życia. Choć ostatecznie skończyła studia na Wydziale Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie w pracowni Profesora Antoniego Janusza Pastwy z aneksem u Profesor Hanny Jelonek, jej wczesne intuicje zdefiniowały późniejsze wybory artystyczne, wpłynęły na cielesną, witalną tematykę prac i zdecydowały o postrzeganiu miejsca i zadań artystki w świecie jako osoby zabierającej publicznie głos, walczącej z niesprawiedliwością i dążącej za pomocą sztuki do zmiany destrukcyjnych postaw i praktyk.

Ida Karkoszka korzysta z tradycji europejskiej sztuki przedstawiającej. Rzeźby Idy Karkoszki przywołują sylwetki zwierząt, które służą artystce do walki z masowymi, dotykającymi najczęściej niewinne ofiary zjawiskami na styku władzy i systemowej przemocy. Artystka jest postrzegana jako rzeczniczka i sojuszniczka zwierząt, gdyż większość jej prac była włączana w walkę z bestialstwem usprawiedliwianym przez kulturowe normy. Prace Idy Karkoszki były pokazywane między innymi w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie i Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku. Artystka brała udział w wystawach zbiorowych w Studio Cannaregio w Wenecji i w Centrum Marka Rothko w Daugavpils. Jej prace znajdują się w kolekcji British Museum i w kolekcjach prywatnych.

NAGRODY, WYRÓŻNIENIA:

• 2015 stypendium m.st. Warszawy
• 2010 pierwsza nagroda Youth na międzynarodowym kongresie medalierów FIDEM
• 2008 pierwsze miejsce w konkursie na rzeźbę roku zorganizowanym przez OW ZPAP
• 2008 pierwsze miejsce w konkursie na rzeźbę IV kwartału
• 2008 roku zorganizowanym przez OW ZPAP

WYBRANE WYSTAWY:

• 2023 wystawa zbiorowa „Niech szyją! Współczesna polska rzeźba uszyta”, CSW Znaki Czasu, Toruń
• 2022 wystawa autorska "Bestiariusz", Pracownia Wschodnia, Warszawa
• 2022 akcja z Bartkiem Kiełbowiczem "Have we done enough", Warszwa
• 2022 wystawa zbiorowa "Nowa duchowość", Centrum Marka Rothko, Daugavpils
• 2022 wystawa zbiorowa "Niech szyją! Współczesna polska rzeźba uszyta", Studio Cannaregio, Wenecja
• 2021 wystawa zbiorowa "Manifest na rzecz lepszego życia", Galeria Salon Akademii, Warszawa
• 2021 wystawa autorska "Till it's gone", Centrum Rzeźby Polskiej, Orońsko
• 2020 wystawa zbiorowa "Coś wspólnego" Muzeum Sztuki Nowoczesnej, Warszawa
• 2020 wystawa zbiorowa, 9. Triennale Młodych w Orońsku "Póki my żyjemy", Centrum Rzeźby Polskiej, Orońsko
• 2020 wystawa autorska "Wystawa której nikt nie zobaczy", Centrum Rzeźby Polskiej, Orońsko
• 2019 akcja "Role się odwróciły" trasa do Morskiego Oka, Zakopane